Месца тыдня: Траецкі касцёл у вёсцы Беніца
Працягваем даследаваць схаваныя каштоўнасці Беларусі. Гэтым разам адпраўляемся ў вёску Беніца Маладзечанскага раёна, над якой узвышаецца закінуты і таямнічы касцёл пачатку XVIII стагоддзя. Хто і навошта пабудаваў храм, якія цяжкасці перажыў будынак за 300 гадоў сваёй гісторыі і на што паглядзець цяпер – вось табе чарговая ідэя для культурнай праграмы выхаднога дня.
З гісторыі
Беніца ўпершыню згадваецца ў гістарычных дакументах у XV стагоддзі. Праўда, тады гэта была не ціхая вёсачка, а сапраўднае княжацкае гняздо, якое належала ў розныя гады Астравухам, Валовічам і Коцелам. Менавіта пры Коцелах вёска ўвайшла ў перыяд свайго найвышэйшага росквіту – тут знаходзіўся маёнтак, галерэя, бібліятэка, парк і іншыя атрыбуты шыкоўнага жыцця.
У самым пачатку XVIII стагоддзя ў вёсцы з'явіўся вялікі касцёл. З яго будаўніцтвам звязваюць адну легенду: у 1701 годзе Міхал Коцел (уладальнік гэтых зямель і віцебскі камендант) выязджаў з сям'ёй на павозцы з Беніцы ў Ашмяны. І калі ў калысцы знаходзілася адна толькі маленькая дачка Коцелаў, коні рэзка рванулі наперад і панеслі за сабой фурманку. Дзяўчынка магла загінуць, і ўсё, што паспеў зрабіць Міхал Коцел – зваліцца на калені ў малітве да Божай Маці. Паводле легенды, коні тут жа спыніліся, і дзяўчынку ўдалося выратаваць. Міхал Коцел пакляўся, што пабудуе на гэтым месцы храм, і клятву стрымаў – ужо ў 1704 годзе ў Беніцы вырас касцёл ў стылі позняга барока. Верыць гісторыі ці не – справа другарадная. Галоўнае, што ў вёсцы па гэты дзень можна ўбачыць велічны (хай і закінуты) Траецкі касцёл.
Пасля будаўніцтва касцёл перадалі бернардынцам, а побач пабудавалі кляштар. Беніца стала галоўнай рэзідэнцыяй Коцелаў, таму тут быў ўзведзены палац з паркам, сажалкамі і каналамі – як і належыць шляхетнаму роду. Дарэчы, падчас вайны 1812 года ў гэтым палацы спыняўся Напалеон. Ды і наогул, шляхетны дом часта наведвалі ўсякія зоркі тых часоў: Станіслаў Манюшка, Напалеон Орда, Уладзіслаў Сыракомля і іншыя.
«Беніца стала галоўнай рэзідэнцыяй Коцелаў, таму тут быў ўзведзены палац з паркам, сажалкамі і каналамі»
Далейшая гісторыя Беніцы была неспакойнай і нават трагічнай: пасля другога падзелу Рэчы Паспалітай у 1793 годзе вёска стала часткай Расійскай імперыі. А ў 1918 годзе, па ўмовах Брэсцкага міру, увайшла ў склад Германскай імперыі. З 1919 года тэрыторыя, на якой знаходзіцца вёска, апынялася то ў польскіх уладаннях, то ў літоўскіх. З 1922 па 1939 год Беніца прабыла ў складзе Польшчы, а затым увайшла ў БССР.
Што адбылося пасля гэтага ўсяго з архітэктурнай і гістарычнай спадчынай мястэчка? Увогуле, нічога добрага. Касцёл савецкая ўлада, само сабой, закрыла, а сямейны склеп мясцовай шляхты разрабавалі. А ў 1987 годзе канчаткова быў знішчаны палац Коцелаў.
Сучасная Беніца – маленькая ціхая вёсачка, дзе аб былым размаху нагадвае толькі пустуючы касцёл, які прывідна ўзвышаецца над нізкімі хаткамі мясцовых жыхароў.
Што паглядзець цяпер?
Касцёл Святой Троіцы
Галоўная славутасць Беніцы – Траецкі касцёл. Ужо больш за 70 гадоў ён зачынены, і набажэнствы тут не праходзяць, але руінамі будынак назваць нельга – касцёл выглядае так, быццам вернікі пакінулі яго зусім нядаўна. І трэба толькі падфарбаваць фасад і выселіць птушак – як будынак зажыве сваім звыклым жыццём. Але наўрад ці гэта здарыцца ў бліжэйшы час – кажуць, усё насельніцтва Беніцы праваслаўнае і не мае патрэбы ў дзеючым касцёле.
Ад кляштара бернардзінцаў тут не засталося нічога – яго закрылі расейскія ўлады пасля падаўлення паўстання 1830-1831 гадоў. Дарэчы, у 1854 годзе Траецкі касцёл перадалі праваслаўным і ператварылі яго ў царкву. Каталікам яго вярнулі толькі ў 1919 годзе, але, як мы ўжо высветлілі, ненадоўга. На ўваходзе ў храм знаходзяцца руіны брамы XVIII стагоддзя.
«Сёння касцёл у Беніцы выглядае велічна і загадкава, але ў той жа час – абсалютна ўпісваецца ў штодзённае жыццё»
Сёння касцёл у Беніцы выглядае велічна і загадкава, але ў той жа час – абсалютна ўпісваецца ў штодзённае жыццё. У агародах насупраць, не больш, чым у 30 метрах ад старадаўняга будынка, займаюцца сваімі справамі жыхары вёскі, а каля сцен храма важна шпацыруюць мясцовыя качкі і каты.
Пакроўская царква
Яшчэ адзін будынак, які губляецца па маштабах і размаху на фоне Траецкага касцёла, але таксама мае гістарычную каштоўнасць – праваслаўная Пакроўская царква. Яна была збудаваная ў 1886 годзе з каменя і выглядае даволі нетыпова для праваслаўнага храма канца XIX стагоддзя. Знаходзіцца царква насупраць касцёла – усё ў крокавай даступнасці.
Як дабрацца?
Калі падарожнічаеш на аўто, вырушай ў Маладзечна. Адтуль па трасе Р106 – да вёскі Лебедзева. Ну а далей прасёлкавымі дарогамі паволі прыбудзеш у Беніцу – тут навігатар і паказальнікі табе ў дапамогу. Ад Маладзечна да Беніцы – прыкладна 20 км. Агульная адлегласць ад Менска да Беніцы – каля 96 км.
Фота: palasatka
