Месца тыдня: Чачэрск

 

 

З гісторыі

Людзі прыйшлі на гэтыя тэрыторыі вельмі даўно. У 10 кіламетрах ад Чачэрска знаходзіцца вядомая Бердыжская стаянка на Сожы. Па версіі некалькіх крыніц, яе выявіў беларускі археолаг Канстанцін Палікарпавіч, калі спыніўся ля ракі і сустрэў там пастуха. Той сядзеў на камені – як высветлілася, на чэрапе маманта. Пасля гэтай знаходкі рушылі ўслед іншыя: рэшткі паглыбленага ў зямлю жылля, фрагменты костак мядзведзяў і першабытных зуброў.

Урадлівыя землі над Сожам аблюбавалі радзімічы. Ужо ў 1159 годзе Чачэрск быў згаданы ў Іпацьеўскім летапісе, тады горад адносіўся да Кіеўскай Русі. У XIV стагоддзі Чачэрск стаў часткай ВКЛ – існавала такая адміністрацыйная адзінка, як Чачэрскае староства. Да XVIII стагоддзя праз староства праходзіла дарога на Балтыйскае мора, з расійскага Уладзіміра ў цяперашні польскі Торунь. За праезд бралі пошліну, памер якой лічылі па колькасці коней.

Тэрыторыі перажылі войны з казакамі і з татарамі, тут гандлявалі і ладзілі кірмашы. Цікава, што ў інвентары Чачэрскага староства 1726 года значная частка шляхцічаў згадваецца не пад сваімі прозвішчамі, а пад мянушкамі – Шэлюты, Крывароты. У той час Чачэрск квітнеў: карчма, тры гандлёвыя крамы, пяць храмаў, габрэйская школа.

Пасля першага падзелу Рэчы Паспалітай Чачэрск і навакольныя землі ўвайшлі ў склад Расійскай імперыі. Пасля Чарнобыльскай аварыі амаль палову Чачэрскага раёна адсялілі – у горадзе ўзвялі помнік пакінутым вёскам.

 

 

 

Што паглядзець цяпер?

 

Чачэрская ратуша

У 1773 годзе Кацярына II падаравала Чачэрск графу Захару Чарнышову. Менавіта на яго загад у горадзе з'явіліся шматлікія важныя аб'екты, якія захаваліся і цяпер. Так быў пабудаваны ўнікальны помнік драўлянага дойлідства – ратуша. Яна спалучае рысы класіцызму і готыкі (спічастыя аркі, нішы), налічвае адразу пяць вежаў. Упрыгожана зубчыкамі, дзякуючы чаму нагадвае крэпасць. Да рэвалюцыі 1917 года ў ратушы размяшчаліся гарадское самакіраванне і камерцыйнае вучылішча. Да вайны – заатэхнікум, пры фашысцкай акупацыі – турма. Потым у будынку зноў пачалася вучоба, а ў 1974 годзе ратуша моцна пацярпела ад пажару.

Да нядаўняга часу тут знаходзіўся гісторыка-этнаграфічны музей (цяпер ён працуе па адрасе вул. 50 гадоў БССР, 18). Пакуль што ратуша закрытая на рэстаўрацыю, усярэдзіну трапіць нельга. Але можна зладзіць пікнік на лаўках насупраць: дарэчы, каву з сабой або бургер знойдзеш у «КосмаБары», які месціцца на гэтым жа скрыжаванні.

 

 

Сядзіба Чарнышова-Круглікава

За пару крокаў ад ратушы – сядзіба. Гэты аб'ект культурнай спадчыны пачалі будаваць у Чачэрску яшчэ пры жыцці графа Чарнышова, а завяршылі ў 1860 годзе. Паколькі граф не пакінуў пасля сябе спадчыннікаў, сядзіба перайшла да яго малодшага брата, які, у сваю чаргу, перадаў сядзібу сыну і ўнучцы. Менавіта вяселле дзяўчыны дадало да назвы яшчэ адно прозвішча. Спадчынніца графа Чарнышова стала Круглікавай, даверыўшы мужу тытул і герб сям'і.

З пачатку XX стагоддзя тут працавала земская школа, а пасля 1917 года размяшчаліся розныя мясцовыя арганізацыі – напрыклад, нейкі час сядзіба была домам піянераў. Цяпер вокны ў будынку трывала закладзеныя, сам ён закрыты. Аб'ект рэгулярна трапляе на таргі: будучым гаспадарам прапануюць купіць яго па сімвалічнай цане, але з абавязацельствамі прывесці комплекс у парадак і выкарыстоўваць для турыстычнага бізнэсу.

На тэрыторыю можна прайсці з правага боку ад вуліцы Ульянава. Там зможаш палюбавацца спалучэннем архітэктурнага рамантызму і позняй готыкі, разгледзець ажурнае чыгуннае ліццё. Нават цяпер, не зважаючы на запушчаны стан, комплекс захаваў асаблівую атмасферу.

 

 

Вінзавод

Аглядаючы сядзібу, ты напэўна звернеш увагу на старадаўні будынак побач – цяпер яго займае філіял Гомельскага вінаробнага завода. Прадпрыемству дасталася яшчэ адна частка культурнай спадчыны горада – вінзавод узвялі ў 1860 годзе. Першапачаткова праца вінаробаў тут была сезоннай, з кастрычніка па сакавік. У гады савецкай улады прадпрыемства пашырылася, тут з'явілася лабараторыя, а асартымент павялічыўся. Выраблялі безалкагольныя напоі і каўбасы, пяклі хлеб.

Прадпрыемству дасталася і падчас вайны (яно было разрабавана), і ў перыяд антыалкагольнай кампаніі 1985--1990 гадоў (тады працу пераарыентавалі на кансервы), і пасля аварыі на ЧАЭС (тады горад пакінулі многія спецыялісты). Праз гады завод вярнуўся да звыклага рэжыму. 

Плот, які аддзяляе вінзавод ад сядзібы Чарнышова-Круглікава, упрыгожаны сімпатычнымі графіці з самымі вядомымі славутасцямі Чачэрска.

 

 

Спаса-Праабражэнская царква

Гэтую славутасць ты напэўна ўбачыш хутчэй, чым запланавана. Двух’ярусны каменны храм-ратонда – помнік класіцызму – стаіць на скрыжаванні некалькіх цэнтральных вуліц. Гісторыкі спрачаюцца, хто стаў аўтарам праекта: гэта маглі быць рускі архітэктар Васіль Бажэнаў або італьянец Джакома Кварэнгі.

Спаса-Праабражэнская царква пабудавана ў канцы XVIII стагоддзя. Ёй пашчасціла перажыць войны і гады татальнага атэізму, калі ў Чачэрску разбурылі два іншыя храмы і могілкавую капліцу.

Цікава, што ўжо ў 1946 годзе аб'ект перадалі Беларускай праваслаўнай царкве. У нулявых помнік архітэктуры адрэстаўравалі, цяпер гэта дзейны храм.

Унікальнасць Спаса-Праабражэнскай царквы бачная на аддаленні. Палюбуйся на яе з навакольных вуліц, ацані маштабы і веліч. Калі пашанцуе і храм будзе адкрыты, зазірні ўнутр, каб максімальна пранікнуцца энергетыкай гэтага месца.

 

 

Старажытнае гарадзішча

Каб знайсці месца, з якога пачынаўся Чачэрск, рухайся па вуліцы Перамогі да манумента з Вечным агнём. Ты апынешся на ўзвышшы – калісьці гэты вал і быў цэнтрам мясцовага жыцця. Паселішча агароджвалі драўляныя сцены, праз роў быў перакінуты пад'ёмны мост. Тут праходзілі бітвы, сюды пад'язджалі гандляры. Паступова замкавыя ўмацаванні знасіліся, а эпоха змянілася, таму горад «пераехаў» на поўдзень. Сярэднявечныя славутасці не захаваліся.

У пачатку XIX стагоддзя на гарадзішчы быў узведзены палац графіні Ганны Чарнышовай. Гісторыкі адзначаюць гатычны стыль пабудовы і вялікі пейзажны парк вакол. Аднак ужо да 1850-х палац заняпаў, цяпер ад яго нічога не засталося. У 1957 годзе тут паставілі помнік савецкім воінам і партызанам.

Абавязкова наведай лакацыю, выйдзі да самага краю гары і паглядзі вакол. Перад табой адкрыюцца цудоўныя віды: тыповыя для Гомельскай вобласці раўніны, рака Чачора, палі і пашы.

 

 

 

Як даехаць?

Прасцей за ўсё – на машыне, паездка ў адзін бок з Менска зойме каля 4 гадзін, а па дарозе можна зазірнуць у Бабруйск і Красны Бераг. Ёсць маршрутка Мінск–Чачэрск, але яна адпраўляецца ўвечары, таму ў план трэба будзе дадаць начлег у мясцовай гасцініцы.

І яшчэ варыянт: выехаць на ранішнім цягніку ў Гомель, а там перайсці на аўтавакзал і сесці на маршрутку ў Чачэрск. Рэйсаў досыць шмат, прыкладна 5-7 на дзень. Назад тым жа шляхам, бонусам прагуляешся па Гомелі. 

 

 

Тэкст і фота – Марыя Тамашэўская