Падкаст пра беларускую гастраномію: Застольны этыкет

|

Падкасты

|

Аўтар:   34travel

|

  3507


Шосты эпізод падкасту «Ежа», над якім анлайн-часопіс 34travel працуе пры падтрымцы МТС, прысвечаны беларускаму застольнаму этыкету і яго адметнасцям. Распавядаем, адкуль пайшлі розныя рытуалы, як адрозніваліся правілы паводзінаў за абедам па буднях і выхадных днях, па якім сцэнары праходзіла святочнае застолле з нагоды радзін.

 

Слухаць:

Apple Podcasts  /  Spotify  /  Castbox  /   Soundcloud  /  Google Podcasts  /  Yandex.Music

 

Кароткі канспект аўдыявыпуску

 

  Беларускі этнограф Мікалай Нікіфароўскі так апісваў застольны парадак у канцы XIX стагоддзя: «Па меры таго як стол прыбіраецца лыжкамі, хлебнымі порцыямі, а ў іншыя дні і блінамі, члены сям’і мыюць рукі і падыходзяць да стала. Старэйшы ў сям’і чытае малітву ўголас і сам сабе, у апошнім выпадку асабістым прыкладам ён заклікае да гэтага ж астатніх. Пасля малітвы кожны садзіцца на вызначанае за сталом месца, прычым здольныя спраўляцца з лыжкай дзеці сядаюць пры сваіх маці, або “станьком” на лаўцы, або на пастаўленай на яе калодцы. Тут, на жывым прыкладзе дарослых, яны засвойваюць прынятыя ў доме і навакольным побыце застольныя правілы прыстойнасці, вядомыя пад назвай “людскасці”».

  Старэйшых частавалі найлепшым і найсмачнейшым з таго, што было на стале. Добрай прыкметай лічылася, калі падчас абеду завітае старац: яго трэба было абавязкова пачаставаць. А вось малых кармілі або асобна ад дарослых, або нават загадзя.

 

  Цікава, што ў XIX – пачатку XX стагоддзя беларусы елі з агульнай міскі. Елі моўчкі, у некаторых мясцовасцях за сталом забаронена было нават усміхацца. Калі хто з дзяцей парушаў правілы, то атрымліваў лыжкай па лбе і мусіў сысці з-за стала. Забаранялася таксама моцна жаваць і чмякаць, разліваць страву на стол. Лыжку старана аблізвалі, крошкі хлеба абавязкова падбіралі са стала і з’ядалі. Нельга было ўставаць з-за стала, не пражаваўшы ці не праглынуўшы ежу.

  Правілы паводзінаў адрозніваліся падчас штодзённай трапезы, прымання гасцей і святочнага застолля. Звычайнай з’явай у нядзелю было наведацца на абед у госці. Госцю трэба было надаваць як мага больш увагі: яму выдзялялі месца на покуці, імкнуліся пачаставаць найлепшым з таго, што прыгатавалі ды назапасілі, а пасля застолля абавязкова праводзілі на вуліцу ці за вароты.

 

  Характэрнай асаблівасцю беларускай традыцыйнай гасціннасці былі прымус і прынука. Пасля падачы кожнай новай стравы гаспадары мусілі запрашаць гасцей яе пакаштаваць. Калі гаспадар і гаспадыня не надта стараліся ўгаворваць, то лічылася, што застолле было так сабе. Частаванне пад прынукай было важным для нашых продкаў, і ў мове захаваліся адпаведныя выразы: «Прымус і прынука – гасцінная штука!», «Прынука і прымус – гасцінны беларус».

  З другой паловы ХХ стагоддзя на вялікія святы сталі клікаць «адмысловага» чалавека, якога звалі тамадой. Сучасны галава-тамада кіруе зменай страваў, вядзе размову, гаворыць тосты ці прапануе зрабіць гэта каму-небудзь з прысутных – агулам выбудоўвае драматургію застолля.

 

  Пасля хрышчэння дзіцяці і вяртання з царквы ладзілі сямейную радзінную трапезу. За сталом рассаджваліся, захоўваючы ступень сваяцтва і старшынства. Але самае ганаровае месца належала кумам і бабцы-павітусе – іх садзілі на покуці. У меню на хрэсьбіны звычайна траплялі кіслы суп з парасём, бліны і ўзвар. На Магілёўшчыне гатавалі мяса, аладкі, булачкі-рэзьнікі, боршч, крупеню, іншыя вараныя стравы. Цікава, што на стале было не толькі тое, што прыгатавала гаспадыня, але і стравы, прынесеныя гасьцямі. На Гродзеншчыне, калі ішлі на хрэсьбіны, бралі з сабой міску кашы з крупаў, пірог, каўбасу, салодкі сыр. Усё звязвалі ў вузел і з вузлом ставілі на стол. Баба-павітуха развязвала пакунак, і ўсе бачылі, хто колькі чаго прынеслі. Пад канец вячэры на стале з’яўлялася міска з грэцкай кашай, на яе ставілі талерку, у якую ўсе госці складалі грошы для бабкі-павітухі.

  Абрадавай стравай на хрэсьбінах была бабіна каша, якую часцей за ўсё гатавала бабка-павітуха. Кашу варылі з розных крупаў на малаку, масле ці сале і дадавалі ў яе мёд або цукар. Пад назвай «бабіна каша» маглі выступаць і іншыя стравы ці пачастункі, якія выконвалі тыя ж абрадавыя функцыі: іх падавалі напрыканцы хрэсьбіннага застолля, і гэта быў кульмінацыйны момант урачыстасці. Гаршчок з кашай разбівалі, а кашу дзялілі паміж прысутнымі. Госці, атрымаўшы свае кавалачкі, выказвалі пажаданні дзіцяці. Гэтым абрадам заканчвалася радзінная трапеза. У наш час ролю «бабінай кашы» выконваюць печыва ці цукеркі.

 

***

Слухай іншыя выпускі:
 

 

Гэты матэрыял створаны пры падтрымцы МТС.

 

 

Літаратура:

1.Навагродскі Т. А. Эвалюцыя традыцый харчавання беларусаў у XIX–XX стст. Мінск, 2015. 

2. Навагродскі Т. А. Застольны этыкет у традыцыйнай культуры харчавання беларусаў // Пытанні мастацтвазнаўства, этналогіі і фалькларыстыкі. Вып. 15 / навук. рэд. А.І. Лакотка; Цэнтр даследаванняў беларускай культуры, мовы і літаратуры НАН Беларусі. – Мінск : Права і эканоміка, 2013. С. 350 – 355.

***

Тэкст: Ганна Дзягель. Рэдактура: Марыя Пархімчык. Карэктар: Ліда Наліўка. Голас: Вольга Цяшкевіч. Саунд-дызайн: Radio Plato. Ілюстрацыі: Вольга Румо.

***

Музыка: Cumbia Deli – Correle Carna; Silent Partner – Sun's Rise; Sir Cubworth – People Watching; The Whole Other – Willy's Sunny Side; Kevin MacLeod – Fig Leaf Rag; Endless Love – Natural.

 

ООО «ЭфСиБи Бел» УНП 193185741

|

Падкасты

Аўтар:   34travel

  3507

hand with heart

Отблагодарить 34travel

Если наши материалы пригодились тебе в пути, сказать спасибо редакции можно, купив нам чашку кофе через Ko-fi. Всего пара кликов, никаких регистраций, комиссий и подписок. Спасибо, что ты с нами.

ЗАКИНУТЬ МОНЕТКУ

Чытай таксама

Падкаст пра беларускую гастраномію: Хлеб

Як хлеб здабыў усеагульную пашану?

Падкаст пра беларускую гастраномію: Кароткая гісторыя дранікаў

Новы падкаст 34travel і МТС, які прысвечаны беларускім стравам і культуры харчавання.

Гісторыя мастацтва Беларусі. Усе падкасты 34travel

Беларуская арт-сцэна ад старажытных часоў да сучаснасці.

Падкаст пра беларускую гастраномію: Шляхецкія прысмакі

Распавядаем, што елі на першае, другое і дэсерт нашы заможныя продкі.

Падкаст пра беларускую гастраномію: Кава ці гарбата?

Гісторыя ўлюбёных напояў і традыцыйных дэсертаў.

Падкаст пра беларускую гастраномію: Экзотыка ў меню

Распавядаем пра моду на памаранчарні і нетыповыя прадукты ў Мінску 1920-х.

Цяпер на галоўнай

Менск

Лепшае, што ёсць у Менску, у новым гайдзе ад 34travel.

Як прайшоў Багач – галоўнае восеньскае свята беларусаў?

Будзь багаты, як восень!

Падкаст пра беларускую гастраномію: Экзотыка ў меню

Распавядаем пра моду на памаранчарні і нетыповыя прадукты ў Мінску 1920-х.

Падкаст пра беларускую гастраномію: Кава ці гарбата?

Гісторыя ўлюбёных напояў і традыцыйных дэсертаў.

9 мастацкіх музеяў і галерэй за межамі Менска

Пранізлівыя пейзажы, яскравыя маляванкі і нават манументальныя мазаікі.

Тут нават камяні жывыя. Этнограф – пра палескія традыцыі, якія захаваліся да нашых дзён

Міфалогія старажытнага беларуса, якую можна назіраць ужывую.

Забытая Беларусь: славутасці, якіх ужо няма

Спадчына, памяць пра якую застаецца толькі на малюнках.

Месца тыдня: Лынтупы

Касцёл, сядзіба і старыя могілкі.

Маршрут па беларускім Палессі: едзем у Пінск і ваколіцы

Унікальныя музеі народнай культуры, мясціны Напалеона Орды, загадкавыя пахавальні.

Паказаць больш Паказаць больш